W/Q: Maxamed
Fu’aad Xasan Dhago-Cadde
Waayadii hore marka ay asxaabtu muddo badan kala
raagto waa ay isku soo boholyoobi jireen oo kolka ay meel ku kulmaan, maqaaxi,
gurri, goob waxbarasho ama meelo kaleba ammin badan ayaa ay wada sheekaysan jireen.
Waa la wada shaahayn jiray ama la wada sharaabi jiray, waxbaa la wada cunni
jiray oo kolba kii haya ayaa madasha la fadhiyo dalabka gudbin jiray; nin
walibana waxa uu rabo ayaa uu diran jiray, kadibna waa la isku warami jiray oo
kolba midi waxa uu hayo ka hadli jiray. Warka maalmahaa jira, wadciga iyo
waayaha
magaaladda ayaa la iska waraysan jiray, haddii mid ka mid ah arrin
lasoo gudboonaadana waa ay iska caawin jireen oo talada iyo tusaaluhu waxay u
ahaan jirtay udub dhexaad. Marmar muraaddo ay leeyihiin ayaa ay wada jir u
fulin jireen, marna waxa ay iska kaashan jireen arrimo badan oo gaar gaar iyo
guud ahaaneedba. Tagtada waa la isku soo gudbin jiray oo ninba intii uu maqlay
ayaa uu badka keeni jiray, timaatadana waa la isla eegi jiray oo inta lagu wada
gorfeeyo gole ama gooni-gooni go’aan laga gaadhi jiray sidii loo wajihi lahaa
sammaan iyo xumaanba. Haday tahay maalintii, marka jaanis la isku helo iyo
haday tahay habeenkiiba waxa la dhawri jiray goor-sheegta oo inta la wada joogo
waxaad moodi jirtay in uu wakhtigu isku kiin diidayo ama sheekadiinaba uu ka
cararayo, haday wax iskugu kiin hadheen waxaa loo balami jiray maalmo kale,
inta markaa xiiso lagu kala tago, weliba idinkoo meel ay idiinku suntantahay
saacadda kale ee aad sar-goosateen. Ma jirin ruux ka niyad jabsan waayaha
wadankiisa, ma jirin ruux ka werwersan baahi, ma jirin ruux ku taamma waxyeelo,
ma jirin ruux ku riyooda wax boob, ma jirin ruux ku faanna xumaanta, ma jirin
qof aan la tashan jirin saaxiibkii, midkii isku daya in uu sameeyana waxa laga
takoori jiray xaga asxaabtiisa.
Hadaba saaxiibadaa aynu shalay ka hadlayno
maanta waa qaar sidee ah? Bal adba!
Haa, Waxa la wada sitaa Moobil (Mobile) weliba
ismaarti foon (Smart Phone) si aad iila fahanto kuwa la salaaxo ama farta lagu
wadwado muraayadiisa ee iskiriin tejka (Screen tech) loo yiqaan, noocyada ay
ugu caansan yihiin; Samsuun galaaksi (Samsung Galaxy), Ay foon (Iphone), Hawaay
(Huwei), Nookiya (Nokia) iyo qaar kale oo magacyo badan leh oo weliba kala wada
naqshad duwan maalinbana qaar cusubi soo baxaan. Haye, kadibna.
Waxa la iskugu imanayaa goob,
waxa loo balansanyahay shir, waxa laga wada hadlayaa wax muhiim ah, amba
waxaaba la sugayaa Salaad oo waa aqiimkii iyo eedaanka dhexdiisii ama se waaba
lagu jiraa salaadii oo sahwi ayaa uu ka bixi laayahay, haddii kalena waxaaba la
socdaa suuqa oo waxa dhaafaya iyo wixii kusoo socdaba inta la yar daymoodo la
isku mashquulsan yahay, marmar waxaaba lagu jiraa goob waxbarasho oo macalin
ayaa ku daalaya kadibna goor dhaw la odhanayaa haddii su’aal la waydiiyo maxaad
tidhi macalin maan maqlayne ama meel hoose laga galayaa imtixaanka oo la
odhanayaa maadadaa macalin waalan baa noo dhigi jirayoo mabaan fahmi jirinba,
wakhtibaa la joogaa guriga oo qosolka iyo farxadda ka dhacaysa isaga oo
kaligiiya aad yaabaysaa oo hadduu ilmo yari usoo galana xanaaq ay canaani ku
xigto labada dhagood ku goostaa, marmarna waxa uu kasoo cadhoonayaa jaatkii
(chat) uu ku jiray ama wada sheekaysigii tilifoonka kadibna isaga oo aad moodo
in loo soo sheegay geerridii aabihii aqalka soo galaa iskana galaa qolkiisa
inta uu hoosta kasoo xidho cashadana la ilaawo, qaarkood ayaa ay balwad ka
noqotayba inta ay xiijinayaan mareegtaas oo haddii xaas la leeyahay ay u dhaami
lahaydba hadalkeeda isagoo la hadla inta onlaynka ah (Online) markaas.
Waxa laga qaaday soo jeed, wakhtibaa
la shaqayn jiray marka laga soo baxana la nasan jiray, hada se inyar oo siduu u
isticmaalayo ku gam’o mooyee waa u shaqo iyo Sheeko joogto ah. Intooda badan
intay xidhiidhinayaan bini-aadmi waxa ku dhaafta xidhiidhkii ay Alle la
lahaayeen. Mid aad wax u sheegayso ama wacdi iyo waanno wax ku ool ah leedahay
ayaa haddana aad arkaysaa isagoon kuuba jeedin oo ku maqan meel kale. Qaarkood
waxaaba u dheer foorarka tilifoonka, xadhkaha dhagaha la gashado ee loo yiqaan
Eer foono oo inta la gaysto hees ama wax kale oo aan wanaagsanayn la isku
mashquulinayaa. Wax walba waxa ka daran sawirada meel kasta oo la joogo iyo
goob kasta oo lagu sugan yahay inta la isku dhufto lasoo dhigayo si loola eego haday
ahaan lahayd isagoo ku sugan ama ag jooga; Cisbitaal uu qof ku booqday, Hudheel
uu ka casheeyay ama qof kula balamay, Maqaaxi uu shaah ka cabayay, Tuullo uu
safar kusii maray , Magaalo uu dalxiis u tagay, Xafiis uu masuul ku sugayo,
Gurri uu iska hor istaagay, Meherad uu wax ka baayacayay, Masaajid uu ku
tukanayay, Buur uu yar fuulay, Bannaan kale oo uu isyar taagay, Bas uu suuqa
usoo raacay, meel Biyo yari ka socdaan ama boodh tilmaamaya meel oo la yar hoos
istaago, Geed ku yaala meel oo cadceeda laga yar hoos fadhiistay, Jaamacad, Iskuul
ama goob kale oo wax dhigasho loo tagay, Gudaafad uu tiin yar akhtar ahi ka
dhex baxay, iyo meelo kale oo badan. Mararka qaar sidii oo la faalaynayo sii
jeedkiisa ayaa ay soo dhigayaan sawir sii jeedkiisa un la arko, halka qaar ay
soo dhigaan kaliya indhahooda, gacmahooda, timahooda, lugahooda iyo kabahooda.
Waxaaba la yar qaatay kuwa soo dhigta caruurta yaryar ee caddaanka ah ama
cuntooyinka iyo meelaha cagaarka ah ee dhulalkaa dibadaha ku yaala. Ujeedo kale
oo laga leeyahayna ma jirto oo aan ka ahayn waad maraysaa, naays bikjar (Nice
picture) iyo waad nuuraysaa saaxiib mooyee, kolkolna laayk (Like) ayaaba
istareex lagu noqonayaa, si hadhow uu u yidhaahdo intaasoo qof ayaa soo layk
garaysay sawirkii aan soo dhigay intaasina komenti (Comment) ayaa ay kasoo
bixisay.
Waxa lagu soo shubanayaa intaas oo borogaraam
(Program) oo mid walba si loo isticmaalayo haddii aan qaar ka xuso kuwooda ugu
caansan waxa ka mid ah: Faysbuuk (Facebook), Watisab (Watsupp), Faybar (Viber),
Tiwiitar (Twitter), Iskayb (Skype), Inistagaraam (Instagram), Wiijaat (Wechat),
Iimo (Imo), Falaash jaat (Flash chat), (Oovoo) iyo qaar kale oo badan. Ma
dhaliilayo in la helo aaladdo casriya oo si fudud loogu wada xidhiidho isla
markaana sahlaya inaad ka hesho xog iyo macluumaad xiiso leh ka sakow
xidhiidhka qoyskaaga iyo asxaabtaadaba, balse waxa marrag ma doon ah in ay
inagu yeesheen isbadal dhaqan iyo mid fikir ama maskaxeed marka laga yimaado
khasaaraha wakhtiga aynu galino baraha ay bulshadu ku wada xidhiidho waxaan
jeclaan lahaa se anigu shakhsi ahaan in xitaa qofka aan hawl muhiim ahi kaga
xidhnayn mooyee uu qofka kale u samaysto Wakhti u gaar ah oo uu isticmaalo sida
jimcaha iyo maalmaha fasaxa ah ee nafta iyo niyaduba ay nasanayaan xilli ka mid
ah. Haddii aad u fiirsato marka aad suuqa socoto ama aad bas saaran tahay ama
aad fadhido goob ka mid ah meelaha laga cunteeyo ama laga cabo sharaabka iyo
shaaha iyo xiliyadda qaar aad ku sugantahay goobaha waxbarasho aad arkayso in
shantii qof ee wada socda ama wada fadhiyaba aanay wada hadlayn oo midba uu ku
jeedo moobilkiisa. Taas oo sababtay maanta in ay laba qof oo wada socdaa isku
waayaan wakhti ay ku wada sheekaystaan isla markaana ku kala xog qaataan inta
ay wada joogaan iyadoo ay ugu wacan tahay mashquulka moobiladaasi soo
kordhiyeen. Waxa la yaab leh in mashquulka dadka ee uu sababay moobilku ay
dheertahay isagoo ka qayb qaatay jawigii farxadeed iyo muuqaalkii murugeed ee
qofka oo uu kolba shakhsigu isla badalayo waxa uu ka arkayo shaashadda
tilifoonka uu haysto. Waxaad arkaysaa dad falanqaynaya waxyaabo aan sal iyo
raad toona lahayn oo lasoo galinayo mareegaha isla markaana u qaadanaya run oo
ku dhex faafinaya bulshada, halka dadka qaar ay ka faa’iidaysanayaan waxa
wanaagsan ee ay ku arkaan.
Dadkaa aan soo tibaaxnay ee aan faa’iidada u
isticmaalayn tiknoolajiyada ayaa inta badan ah qaar aan wakhti u xisaabsanayn
oo malaayacni ku lumiya saacaddo aan aaminsanahay in wax badan oo kale ay ku qabsan
lahaayeen iyadoo haddii aad is tidhaa mid talo sii oo walaalkaa u sheeg in uu
inta fiicana ka daalacdo inta kalena aannuu wakhtigiisa iskaga khasaarin ayaa
laguugu jawaabayaa la jaan qaad tiknoolajiyadda saaxiib Maxamed iyo wakhtigaa
la isku dhaafinayaa dee. Cajiib! Waayahay ee goormuu wakhtigii ugu qaalisanaa
wax aynu haysanay noqday mid la is dhaafiyo? Goormaa laga faa’iidaysan doonnaa?
Goormaa bulshada looga faa’iidayn doonnaa? Goormuu dib kuugu soo noqon doonaa
wakhtiga maanta kaa lumayaa? Waar wakhtiga halaga faa’iidaysto saaxiibayaal
inta xayga la yahay oo saddex meelood baa loo qaybiyaa diiniyan afar iyo
labaatanka (24) saacadood ee maalintii oo kala ah: sideed (8) saacadood oo aad
cibaadaysanayso, sideed (8) saacadood oo aad shaqaysanayso iyo sideed (8)
saacadood oo aad guriga iyo aqalkaaga ku sugantahay,halagu dhaqmo oo halagu
xisaabtamo, maanka iyo maskaxdana halagu hayo in aad naftaada la xisaabtanto ka
hor inta aan lagu xisaabinin. Waad mahadsantihiin.
Wabilaahi
tawfiiq
W/Q: Maxamed Fu’aad Xasan Dhago-cadde
No comments:
Post a Comment